Zakończenie 79. sezonu artystycznego

Wykonawcy:

• Alexandr Iradyan – dyrygent
• Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej
• Janusz Ciepliński – prowadzenie

Program:

• Gustav Mahler – V Symfonia

Alexandr Iradyan, który stanie na podeście dyrygenckim podczas uroczystego zakończenia sezonu, tak mówi o tym koncercie:

„V Symfonia Gustava Mahlera to jedno z największych arcydzieł w historii muzyki. Kończąc mój inauguracyjny sezon jako dyrektor artystyczny i główny dyrygent Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej, ten moment ma dla mnie szczególne znaczenie. To nie tylko zamknięcie pierwszego wspólnego rozdziału, ale także kamień milowy w naszej artystycznej podróży. Muzyka Mahlera ma niezwykłą moc – potrafi wywoływać cały wachlarz emocji: od głębokiego smutku po nieokiełznaną radość. Pozostawia niezatarte wrażenia – zarówno wśród muzyków orkiestry, jak i w sercach publiczności. Słowem, zamkniemy ten sezon z rozmachem!”

Istotnie, symfonika Gustava Mahlera – ten gigantyczny i bezcenny skarb muzyki zachodnioeuropejskiej – potrafi pozostawić niezatarty ślad w słuchaczach. Jak to możliwe?

„Gustav Mahler uważał swoją twórczość symfoniczną za opartą na osobistych doświadczeniach, autobiograficzną i wyrażającą jego filozofię życiową. Dlatego też jego symfonie poruszają głębokie kwestie egzystencjalne i idee programowe, które kompozytor początkowo chciał ujawnić, ale później wolał zachować dla siebie”*.

V Symfonia Gustava Mahlera powstała w latach 1901–1902, kiedy to – po groźnym krwotoku – kompozytor udał się na rekonwalescencję do swojej willi w Karyntii (wschodnie Alpy). To pierwsze dzieło w jego dorobku symfonicznym, w którym nie pojawiają się partie wokalne. Jest to głęboka, muzyczna opowieść, podzielona na trzy części:

Część I

1. Trauermarsch. In gemessenem Schritt. Streng. Wie ein Kondukt
   (Marsz żałobny. Miarowym krokiem. Surowo. Jak kondukt)
2. Stürmisch bewegt, mit größter Vehemenz
   (Burzliwe poruszenie, z największą gwałtownością)

Część II

1. Scherzo. Kräftig, nicht zu schnell
   (Energicznie, nie za szybko)

Część III

1. Adagietto. Sehr langsam
   (Bardzo wolno)
2. Rondo-Finale. Allegro – Allegro giocoso. Frisch
   (Rondo-Finał. Allegro – Allegro giocoso. Świeżo)

Do V Symfonii często przypisywana jest łacińska sentencja per aspera ad astra (przez ciernie do gwiazd) – dobrze oddająca gradację nastrojów: od ciężkiej, śmiertelnie poważnej walki (części I i II) aż po pogodną afirmację życia, radość, celebrację, zwycięstwo i lekkość.
Marsz żałobny to posępny poemat, którego mroczny charakter podkreśla użycie tam-tamu. Drugi fragment przynosi gwałtowność i wzburzenie, a kończą go muzyczne „promienie słońca wychylajace się zza ciężkich chmur” – chorał w tonacji durowej. Przełomowym momentem jest Scherzo – pojawiają się w nim lżejsze rytmy przypominające walca; fragmenty liryczne i pogodne przeplatają się z tymi bardziej mrocznymi. Następnie zabrzmi najsłynniejszy fragment całej symfonii – Adagietto, napisane wyłącznie na smyczki i harfę. To prawdopodobnie muzyczne wyznanie miłości, które Mahler skierował do swojej żony Almy. To, co zawarte w dźwiękach tej części, kompozytor zawarł także w lapidarnym poemacie:

Kocham cię, moje słońce,
tak, że nie mogę tego wyrazić słowami.
Mogę tylko pokazać ci moją tęsknotę
i moją miłość, moją rozkosz!**

Finał to swoiste podsumowanie dzieła – pojawiają się w nim cytaty z wcześniejszych części, a całość utrzymana jest w formie ronda. Finał wieńczy znów triumfalny, jasny chorał w tonacji durowej. „Cała rzecz kończy się w nastroju pełnej blasku celebracji”.***

* https://archive.org/details/gustavmahlersymp0000flor/page/n5/mode/2up (dostep 16.05.2025)
** w oryginale:
Wie ich Dich liebe, Du meine Sonne,
ich kann mit Worten Dir’s nicht sagen.
Nur meine Sehnsucht kann ich Dir klagen
und meine Liebe, meine Wonne!
*** http://www.klasycznaplytoteka.pl/v-symfonia-gustava-mahlera-czesc-pierwsza/ (dostep 16.05.2025)

Agnieszka Teodora Żabińska

Alexandr Iradyan – dyrygent

Dyrygent, kompozytor i pianista urodzony w 1990 roku w Erewaniu, występował w ponad piętnastu krajach, m.in. w Wielkiej Brytanii, Rosji, Francji, Belgii, Niemczech, na Białorusi, w Uzbekistanie, Gruzji, Stanach Zjednoczonych.

Karierę rozpoczął w wieku 16 lat, kiedy wraz z Narodową Orkiestrą Filharmonii Armeńskiej wykonał własny koncert fortepianowy. Jest zwycięzcą wielu ważnych konkursów, takich jak: Międzynarodowy Konkurs im. Arama Chaczaturiana (I nagroda) i Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny w Jekaterynburgu (grand prix). Muzyka Alexandra Iradyana wykonywana była w Carnegie Hall w Nowym Jorku, BOZAR w Brukseli i innych prestiżowych salach. W 2014 roku balet Iradyana Memos of Suicide wystawiony był na deskach Narodowego Teatru Opery i Baletu w Erewaniu.

Artysta ukończył studia kompozytorskie w Państwowym Konserwatorium w Erewaniu w 2014 roku, zaś dyrygenturę studiował w Konserwatorium Królewskim w Brukseli. W 2016 roku przeprowadził się do Berlina, by studiować z Międzynarodowej Akademii Dyrygentury przy Universität der Künste u Stevena Sloane’a. Od ukończenia studiów w 2019 roku mieszka i pracuje w Berlinie, gdzie jest wykładowcą swojej uczelni, a także dyrektorem artystycznym i dyrygentem Sonoris Orchestra Berlin. Pełni także funkcję dyrygenta gościnnego Narodowej Orkiestry Kameralnej Armenii. Współpracuje z licznymi orkiestrami na całym świecie, z którymi wykonuje zarówno repertuar klasyczny, jak i współczesny. W czerwcu 2020 roku Alexandr Iradyan zdobył nagrodę specjalną w Międzynarodowym Konkursie Dyrygenckim im. Arama Chaczaturiana, co dało mu możliwość wystąpienia w Olsztynie z Orkiestrą Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej.

Artysta ma koncie współpracę z tak znakomitymi muzykami i zespołami, jak: Mischa Maisky, Maxim Vengerov, George Pehlivanian, Belgijska Orkiestra Narodowa, Orkiestra Symfoniczna Radia i TV w Słowenii. Uczestniczył w kursach mistrzowskich, które prowadzili Robin Ticciati (Deutsches Symphonie Orchester), Sir Roger Norrington, Grzegorz Nowak (Royal Philharmonic Orchestra of London). Dyrygował takimi orkiestrami, jak: Brandenburger Symphoniker, Hochschulorchester der UdK, Staatstheater Cottbus, Bochumer Symphoniker, Kammerorchester Prenzlau, Naubrandenburger Symphoniker.

Koncert jest współorganizowany przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca w ramach programu „Muzyk – rezydent”, finansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego