Lucid dreams

Wprowadzenie do koncertu godz. 18.00, sala kameralna Filharmonii – Piotr Matwiejczuk

Wykonawcy:

Alexandr Iradyan – dyrygent
Zhora Sargsyan – fortepian
Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej

Program:

Toru Takemitsu – Rain Tree
John Adams – Shaker Loops
Jean Sibelius – Valse Triste
Felix Mendelssohn-Bartholdy – Koncert fortepianowy g-moll op. 25

Dyrektor artystyczny Alexandr Iradyan tak zapowiada program tego wieczoru:

„Proszę wyobrazić sobie koncert, w którym rzeczywistość przenika się z surrealizmem, a nonsens staje się nową normą. Właśnie to dla Państwa przygotowaliśmy. Nasz najnowszy program – z utworami Toru Takemitsu, Johna Adamsa, Jeana Sibeliusa i Feliksa Mendelssohna – zabierze Państwa do krainy, gdzie wyobraźnia nabiera zawrotnego tempa. Czeka Państwa spotkanie z nieoczywistością – mozaiką zaskoczeń, która wymyka się logice. W tym śnie na jawie pojawia się jednak porządek – wyłaniający się z pozornego chaosu.”

„Moja muzyka jest jak ogród, a ja jestem w nim ogrodnikiem. Obcowanie z nią można porównać do spaceru po tym ogrodzie, podczas którego obserwuje się zmiany światła, wzorów i faktur.”
– tak o swojej twórczości mówił Toru Takemitsu, jeden z najwybitniejszych japońskich kompozytorów XX wieku. Woda była dla niego szczególnym źródłem inspiracji. W późnym okresie swojej twórczości stworzył motyw oparty na dźwiękach es-e-a, stanowiących muzyczny odpowiednik angielskiego słowa sea (morze). Od tego momentu komponował swoje utwory w tym, jak sam to ujął, „morzu możliwości”. Jednym z dzieł powstałych w tym „wodnym rozdziale” jego twórczości jest Deszczowe drzewo, oparte na opowiadaniu Kenzaburo Oe pod tym samym tytułem. Literacki pierwowzór opisuje „(…) zroszone, obfite listowie, z którego spadają krople nocnego dżdżu od rana do samego południa. Tysiące listków wielkości palca magazynują wilgoć, podczas gdy inne drzewa wysychają natychmiast. Cóż za pomysłowa istota, nieprawdaż?”
Takemitsu poszedł dalej w swojej interpretacji – za pomocą modusów w stylu Oliviera Messiaena przedstawił w muzyce zjawisko cyrkulacji wody w przyrodzie. Ten niezwykły, frapujący utwór przeznaczony jest na trzech wykonawców: dwóch grających na marimbach i jednego na wibrafonie. Wszyscy trzej dodatkowo wykonują partie na krotalach – starożytnych instrumentach przypominających małe talerze (czynele), uderzane pałkami perkusyjnymi.

Kolejny utwór również w pewnym sensie stanowi muzyczną refleksję nad wodą: Shaker Loops (Pętle drżenia) Johna Adamsa. Kompozytor oddaje w nim dźwiękowe odbicie kręgów na powierzchni wody, wywołanych drżeniem ciała. Pierwsza wersja utworu, zatytułowana Wavemaker (Twórca fali), została napisana na kwartet smyczkowy. Później Adams rozbudował dzieło do septetu i nadał mu nową nazwę. Kompozycja uznawana jest za przykład postminimalizmu – nurtu wywodzącego się z technik kompozytorskich Steve’a Reicha i Philipa Glassa, opartych na uporczywym powtarzaniu krótkich motywów muzycznych. Sam Adams definiuje swój styl w następujący sposób:
„[Postminimalizm to] użycie materiału złożonego z ciągle powtarzanych komórek do wykucia dużych, architektonicznych brył, tworzących sieć połączeń, która – nawet w trakcie jednej części – jest jeszcze bardziej uszczegółowiona, bardziej zróżnicowana, skąpana zarówno w świetle i ciemności, spokoju i zamieszaniu.”
Cztery części utworu – Shaking and Trembling (Trzęsienie i drżenie), Hymning Slews (Masy wyśpiewujące hymny), Loops and Verses (Pętle i strofy) oraz A Final Shaking (Ostateczne drżenie) – tworzą spójną i intrygującą całość.

Dokładnie 80 lat przed powstaniem Shaker Loops, w 1903 roku, fiński kompozytor Jean Sibelius stworzył muzykę do sztuki swego szwagra zatytułowanej Śmierć. Jednym z najbardziej znanych fragmentów tej ilustracji scenicznej jest Valse triste (Walc smutku), obrazujący poruszającą scenę pożegnania syna z umierającą matką:

„Matka budzi się, wstaje z łóżka i w swojej długiej białej szacie, przypominającej suknię balową, zaczyna powoli tańczyć. Wzywa rękami tłum niewidzialnych gości. Pojawiają się oni – dziwne zjawy-tancerze, obracający się i szybujący w nieziemskim rytmie walca. Umierająca kobieta miesza się z nimi, stara się złapać ich wzrok, ale cieniści goście go unikają. Potem opada wyczerpana na łóżko, a muzyka cichnie. Wkrótce zbiera resztki sił i zaczyna tańczyć z jeszcze większą energią. Zjawy powracają – ich taniec staje się dziki, szalony. Radość osiąga punkt kulminacyjny. Nagle rozlega się pukanie do drzwi. Matka wydaje rozpaczliwy krzyk. Goście znikają. Muzyka milknie. Śmierć stoi na progu.”

Kompozycja Sibeliusa doskonale oddaje przedśmiertną aurę – pełną melancholii, zamyślenia i ulotnych wspomnień. To taniec na granicy życia i śmierci, nostalgii i przemijania.

Agnieszka Teodora Żabińska

Alexandr Iradyan – dyrygent

Dyrygent, kompozytor i pianista urodzony w 1990 roku w Erewaniu, występował w ponad piętnastu krajach, m.in. w Wielkiej Brytanii, Rosji, Francji, Belgii, Niemczech, na Białorusi, w Uzbekistanie, Gruzji, Stanach Zjednoczonych.

Karierę rozpoczął w wieku 16 lat, kiedy wraz z Narodową Orkiestrą Filharmonii Armeńskiej wykonał własny koncert fortepianowy. Jest zwycięzcą wielu ważnych konkursów, takich jak: Międzynarodowy Konkurs im. Arama Chaczaturiana (I nagroda) i Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny w Jekaterynburgu (grand prix). Muzyka Alexandra Iradyana wykonywana była w Carnegie Hall w Nowym Jorku, BOZAR w Brukseli i innych prestiżowych salach. W 2014 roku balet Iradyana Memos of Suicide wystawiony był na deskach Narodowego Teatru Opery i Baletu w Erewaniu.

Artysta ukończył studia kompozytorskie w Państwowym Konserwatorium w Erewaniu w 2014 roku, zaś dyrygenturę studiował w Konserwatorium Królewskim w Brukseli. W 2016 roku przeprowadził się do Berlina, by studiować z Międzynarodowej Akademii Dyrygentury przy Universität der Künste u Stevena Sloane’a. Od ukończenia studiów w 2019 roku mieszka i pracuje w Berlinie, gdzie jest wykładowcą swojej uczelni, a także dyrektorem artystycznym i dyrygentem Sonoris Orchestra Berlin. Pełni także funkcję dyrygenta gościnnego Narodowej Orkiestry Kameralnej Armenii. Współpracuje z licznymi orkiestrami na całym świecie, z którymi wykonuje zarówno repertuar klasyczny, jak i współczesny. W czerwcu 2020 roku Alexandr Iradyan zdobył nagrodę specjalną w Międzynarodowym Konkursie Dyrygenckim im. Arama Chaczaturiana, co dało mu możliwość wystąpienia w Olsztynie z Orkiestrą Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej.

Artysta ma koncie współpracę z tak znakomitymi muzykami i zespołami, jak: Mischa Maisky, Maxim Vengerov, George Pehlivanian, Belgijska Orkiestra Narodowa, Orkiestra Symfoniczna Radia i TV w Słowenii. Uczestniczył w kursach mistrzowskich, które prowadzili Robin Ticciati (Deutsches Symphonie Orchester), Sir Roger Norrington, Grzegorz Nowak (Royal Philharmonic Orchestra of London). Dyrygował takimi orkiestrami, jak: Brandenburger Symphoniker, Hochschulorchester der UdK, Staatstheater Cottbus, Bochumer Symphoniker, Kammerorchester Prenzlau, Naubrandenburger Symphoniker.

Zhora Sargsyan – fortepian

Ojczyzną Zhory Sargsyana jest Armenia, której ziemie były kolebką starożytnej cywilizacji chrześcijańskiej w Kaukazie. Urodził się w Erewaniu i zaczął grać na fortepianie w wieku 7. lat. Jego edukacja rozpoczęła się w Państwowym Konserwatorium Ormiańskim im. Komitasa w klasie profesora V. Harutyunyana. W wieku 15. lat Zhora Sargsyan zdobył II nagrodę oraz nagrodę publiczności na Międzynarodowym Konkursie Muzycznym im. Arama Chaczaturiana. To wydarzenie stało się bezpośrednim impulsem do kontynuowania swoich studiów i rozwijania swojej kariery w Europie. Artysta przeprowadził się do Berlina (gdzie mieszka do dzisiaj) i zaczął doskonalić swój warsztat pianistyczny pod okiem profesora K. Hellwiga na berlińskim Uniwersytecie Sztuk Pięknych. Czas spędzony na tej uczelni jest dla pianisty ogromnym źródłem inspiracji i intensywnych poszukiwań artystycznych, przez co Zhora Sargsyan ukształtował się jako nad wyraz wrażliwy, wszechstronny muzyk i artysta.
Międzynarodowe uznanie pociągnęło go do uczestnictwa w Międzynarodowym Konkursie im. Marguerite Long i Jacques’a Thibaud (2019), którego gospodarzem była Martha Argerich. Zdobył wówczas III nagrodę Grand Prix. Następnie zadebiutował na Deutschlandfunk Kultur, a jego występ został określony przez  Frederika Hanssena, szefa działu kultury magazynu Tagesspiegel, następującymi słowami:  „Pianista potrafi zelektryzować nawet pustą salę”. Odnosiło się to do występu podczas pandemii koronawirusa, kiedy wszystkie audytoria były zamknięte. Kiedy ta się zakończyła, artysta koncertował na wielu innych salach koncertowych oraz międzynarodowych festiwalach muzycznych. 
Ostatni sezon artystyczny był pełen debiutów. Zhora Sargsyan dał recitale solowe w Holandii (w tym  słynnej sali Concertgebouw w Amsterdamie) i na festiwalach w Tilburgu, Naarden i Oostvorne. Wystąpił także po raz pierwszy w Chinach i Korei Południowej w ramach światowych obchodów 150. rocznicy urodzin Sergieja Rachmaninowa. Z maestro Dong Shin Lee oraz orkiestrą festiwalową wykonał III i IV Koncert fortepianowy w Centrum Sztuki Gimbae w Korei Południowej. Było to spełnienie jego wielkiego marzenia o posiadaniu w repertuarze wszystkich koncertów fortepianowych oraz Rapsodii na temat Paganiniego Siergieja Rachmaninowa. Warto dodać, że II Koncert fortepianowy tego kompozytora pianista wykonał z Orkiestrą Filharmonii w Monte Carlo pod kierownictwem maestro  Lio Kuokmanna podczas finału Międzynarodowego Konkursu Monte-Carlo Piano masters w Monako.
Innym wartym zapamiętania wydarzeniem było zetknięcie się z instrumentami historycznymi, a w szczególności hammerflügel, który otworzył przed artystą nowe pole możliwości. Pomysł skierowania swojej działalności w tym kierunku narodził się podczas wykonywania Koncertu fortepianowego A-dur KV 488 Wolfganga Amadeusza Mozarta na tym instrumencie podczas Festiwalu Klassik am Meer z orkiestrą barokową pod batutą Torstena  Johanna w Wilhelmshaven. 
W Chinach z kolei dawał solowe recitale w Teatrze Jiageng w Xiamen oraz w sali koncertowej miasta Chengdu. W Shenzhen natomiast prowadził kursy mistrzowskie dla młodych i utalentowanych pianistów chińskich. Tego typu przedsięwzięcia edukacyjne był istotny elementem kariery Zhory Sargsyana. Innym przejawem działalności dydaktycznej były kursy mistrzowskie, których pianista udzielał podczas letniej akademii Harleshäuser Musikfest  w Kassel od 2021 roku.
Jako solista Zhora Sargsyan występował z takimi zespołami, jak: Narodowa Orkiestra Francji, Münchener Kammerorchester, Orkiestra Filharmonii Monte Carlo, Kammerakademie w Halle, Orkiestra Filharmonii Armenii, Orkiestra Festiwalu Gimhae etc. Współpracował z takimi dyrygentami, jak Jesko Sirvend, Lio Kuokmann, Sergey Smbatyan, Steven Sloane, Dong Shin Lee, Andrey Rubtsov i inni. Gościł także na następujących festiwalach:  Festspiele na Pomorzu Przednim, Young Euro Classics festival w Berlinie, Festiwal Pianistyczny w Naarden, Uhlandshohe festival w Stuttgarcie, seria koncertów Het Cenakel w Tilburgu, Hvide Sande festival w Danii, Bachtage w Poczdamie, Deutschlandsberg Festival i  Salzburger Schlosskonzerte w Austrii, Con Spirito w Lipsku i inne. 
Dzięki temu, że na swojej drodze poznał wielu wspaniałych muzyków i zawiązał wiele artystycznych przyjaźni, Zhora Sargsyan mógł realizować swoją pasję, jaką  jest muzyka kameralna. Zadebiutował na festiwalu Con Spirito w Lipsku, co pozwoliło mu zgłębić muzyczne tradycje miasta, występować w większości znaczących sal koncertowych tego miasta (w tym słynny Gewandhaus) oraz współpracować z takimi artystami, jak  Tobias Feldman, Peter Bruns, Pauline Sachse, Andrej Bielow, Norbert Anger i inni. Innym inspirującym doświadczeniem było wykonanie Koncertu na skrzypce, fortepian i kwartet smyczkowy Ernesta Chaussona, który pianista wykonał z  Franziską Hölscher i kwartetem smyczkowym Minguett w Malgarten w Brahmsche i Konzerthaus w Ravensburgu. Ponadto współpracował on z zespołem Frielinghaus Ensemble, z którym odbył dwutygodniowe tournee po północnych Niemczech. Obejmowało ono koncerty w Elbphilharmonie w Hamburgu czy Sendesaal w Bremie, na których artyści wykonywali utwory Klary i Roberta Schumannów. Ta współpraca zaowocowała nagraniem albumu z kwartetem Roberta Schumanna oraz mniej znanym, ale zdecydowanie wartym poznania triem Klary Schumann.
Przez kilka lat Zhora Sargsyan współtworzył duo z Natalią Prischepenko, będącą jednocześnie jego mentorką i pierwszą skrzypaczką kwartetu Artemis. To od niej pianista zaczerpnął wiele inspiracji i poznał pokaźny repertuar przeznaczony na skrzypce i fortepian. W przyszłym sezonie artysta szykuje się na zgłębianie literatury wiolonczelowej z towarzyszeniem fortepianu z Benjaminem Kruithofem (zdobywcą nagrody ECHO 2024/2025). Artyści mają w planach koncertowanie w wielu znamienitych salach koncertowych na świecie. Inną wiolonczelistką, z którą Zhora Sargsyan nawiązał współpracę, jest Hayoung Choi. Po raz pierwszy wystąpili oni razem w Filharmonii w  Haarlem, a w następnym roku zadebiutują recitalem w Tajwanie.
Podsumowując, do tej pory artysta występował w znakomitych salach koncertowych, w tym Konzerthaus w Berlinie, Gewandhaus w Lipsku, Opera w Stambule, Concertgebouw w Amsterdamie, Elbphilharmonie w Hamburgu, Maison de Radio France oraz Saal Cortot  w Paryżu, Prinzregententheater w Monachium, Opera Garnier w Monako, sala koncertowa miasta Chengdu i Teatr Jiageng  w Xiamen w Chinach, Opera Ormiańska i inne.