Koncert symfoniczny

Program NIMiT – Dyrygent Rezydent

Wprowadzenie do koncertu godz. 18.00, sala kameralna Filharmonii – Janusz Ciepliński

Martyna Zych – dyrygent
Aleksandra Świgut – fortepian
Orkiestra symfoniczna Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej

Program:
Bedřich Smetana – 3 tańce z opery Sprzedana narzeczona
Fryderyk Chopin – I Koncert fortepianowy e-moll op. 11
Leoš Janáček – Sinfonietta (Wojskowa Sinfonietta lub Sokół Festiwal)

Sprzedana narzeczona Bedřicha Smetany jest dziś uznawana za jedną z czołowych oper komicznych, jednak jej prapremiera nie była sukcesem. Po pierwszym wystawieniu tego dzieła w 1866 roku kompozytor przerabiał je przez następnych 6 lat, a prawdziwą popularność i szeroki rozgłos zyskało dopiero po wykonaniu go w Wiedniu w roku 1892. Przy tworzeniu Sprzedanej narzeczonej Smetanie przyświecały dwa cele: po pierwsze kompozytor chciał napisać utwór lekki i zabawny, będący jednocześnie kwintesencją kultury czeskiej, a po drugie, dzieło to miało równoważyć patetyczny i poważny dramat muzyczny Ryszarda Wagnera, który dominował na ówczesnej operowej scenie europejskiej. Z perspektywy czasu można powiedzieć, że obydwa założenia zostały osiągnięte. Mało tego –  Sprzedana narzeczona uznana została za pierwszy utwór reprezentujący czeską szkołę kompozytorską oraz weszła na stałe do światowego repertuaru operowego. W czym tkwi tajemnica wielkiego sukcesu tego dzieła? Czynników z pewnością jest wiele, ale na prowadzenie wysuwa się jeden: utrzymanie muzyki w czeskim stylu, zachowując jednocześnie całkowitą wstrzemięźliwość od cytatów melodii ludowych. Ponieważ tańce są jedną z najbardziej dosłownych nośników narodowego charakteru muzyki, w Sprzedanej narzeczonej jest ich naprawdę niemało, a na koncercie muzycy wykonają trzy z nich: elegancką i delikatną Polkę, radosnego Furianta i żywiołową a jednocześnie zaskakującą Skočną. Wszystkie te trzy fragmenty opery zachwycają pomysłami orkiestracyjnymi, sprawiają, że mieni się ona wieloma barwami brzmieniowymi. Całość jest wyważona, zarówno pod względem formalnym, jak i brzmieniowym, a tryptyk taneczny, którego wysłuchamy na koncercie, komponuje się w krótką, acz wyważoną mini-suitę.

Kontynuujemy podróż w głąb muzyki czeskiej. Sinfonietta Leoša Janáčka, którą on sam nazwał „militarną”, to utwór skomponowany w 1926 roku i zadedykowany Armii Czechosłowackiej. Ponoć pomysł na to dzieło zrodził się, gdy kompozytor słuchał orkiestry dętej. Na podstawie tej inspiracji napisał kilka fanfar, a potem rozwinął je w 5-częściowy utwór na orkiestrę symfoniczną. Każda z nich posiada podtytuł, dzięki czemu utwór można odebrać jako swoistą pocztówkę muzyczną z Brna:

I Allegretto — Allegro maestoso (Fanfara)

II Andante — Allegretto (Zamek w Brnie)

III Moderato (Klasztor Królowej, Brno)

IV Allegretto (Droga wiodąca do zamku)

V Andante con moto (Ratusz w Brnie)

Podobnie jak u Smetany, mamy tu do czynienia z barwną i zróżnicowaną orkiestracją, która wspaniale uzupełnia charakter narracji muzycznej. A ta jest znakomita: każda z części utworu prezentuje nam nowy „krajobraz”, który namalowany jest wprawdzie odmiennymi kolorami, ale kolejne części to także kolejne elementy tej samej muzycznej historii. W rezultacie otrzymujemy dzieło zróżnicowane, acz spójne, kipiące od pięknych i nieoczywistych barw, będąc jednocześnie wyważonym. W języku muzycznym, dużo bardziej współczesnym, niż u Smetany, wysłyszeć można echa czeskości, której esencję wyczuć można było we fragmentach Sprzedanej narzeczonej: rytmika i krótkie, pieśniowe motywy melodyczne, a także dyskretna, ale szczególna rola fletu piccolo.

Na zakończenie wieczoru pianistka Aleksandra Świgut wykona dla olsztyńskiej publiczności I Koncert fortepianowy e-moll op. 11 Fryderyka Chopina. O tym dziele napisano już naprawdę wiele – choćby z uwagi na fakt, że jest to jeden z niewielu pojedynczych utworów, które nasz narodowy poeta fortepianu zaangażował orkiestrę symfoniczną. Jakkolwiek nikt nie śmie krytykować partii solowej, tak znalazło się kilku śmiałków w historii muzyki, którzy utyskiwali właśnie na tę drugą część kompozycji – partię orkiestry. Pojawiły się nawet próby re-orkiestracji zarówno pierwszego (jak i drugiego) Koncertu, jednak próby te spełzły na niczym – dzisiaj wersja oryginalna, która wyszła spod pióra 20-letniego wówczas Chopina, jest powszechnie wykonywana.

Koncert fortepianowy e-moll zaliczany jest do dzieł młodzieńczych, napisanych tuż przed wyjazdem kompozytora z ukochanej ojczyzny. Jak się potem okazało, była to podróż, z której nigdy miał nie wrócić. W klasycznej, trzyczęściowej formie koncertu Chopin zawarł wczesnoromantynczą estetykę oczarowującego stylu brillant, ale wyraźnie słychać też indywidualny styl kompozytorski, który twórca rozwinie w kolejnych swoich dziełach. Słychać w nim tęsknotę, która miesza się z wesołością (szczególnie w stylizowanym krakowiaku w finale), lekkość z powagą, a wdzięczne i niewinne, romantyczne uniesienia (szczególnie słyszalne w części drugiej) przeplatają się z melancholią, nostalgią i powagą.

Martyna Zych – dyrygentka

Studiowała na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie dyrygenturę symfoniczno-operową w klasie prof. Tomasza Bugaja oraz altówkę w klasie prof. Piotra Reicherta. Jest pomysłodawczynią i współzałożycielką pierwszej w Polsce Orkiestry Muzyków Uchodźców z Ukrainy. Ich premierowy koncert odbył się 3 kwietnia 2022 roku w Rzeszowie i zakończył się tak wielkim sukcesem, że w ciągu miesiąca orkiestra wykonała trzy kolejne koncerty w całej Polsce. Niedługo potem Martyna Zych została wybrana do czynnego udziału w mistrzowskich kursach dyrygenckich z Marin Alsop i NOSPR w Katowicach, a tydzień później debiutowała z Filharmonią Bohuslava Martinů w Zlínie podczas Festiwalu Talentinum. Została także zaproszona do poprowadzenia koncertu inaugurującego sezon artystyczny 2022/2023 Orkiestry Symfonicznej w Karlovych Varach z wyłącznie czeskim programem. Rok 2023 rozpoczął się intensywną pracą, w tym wyjazdem na międzynarodowy konkurs dyrygencki w Budapeszcie, uczestniczeniem w próbach i koncertem z Bamberger Symphoniker (dzięki zaproszeniu głównego dyrygenta Jakuba Hrůšy) oraz debiutem dyrygenckim z Polską Orkiestrą Sinfonia Iuventus, z którą Martyna Zych wykonała Moją ojczyznę Smetany. W sezonie artystycznym 2023/2024 pełni funkcję dyrygenta rezydenta w Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej w Olsztynie.

Artystka specjalizuje się w muzyce czeskiej. Dzięki współpracy z Muzeum Antonína Dvořáka w Pradze posiada przedruki rękopisów do licznych dzieł tego kompozytora (m.in. do IX Symfonii e-moll op. 95, IV Symfonii d-moll op. 13). Napisała wiele prac dotyczących utworów czeskich kompozytorów, porównując wydania partytur z rękopisami, analizując listy i okoliczności powstania. W swoich interpretacjach repertuaru czeskiego stara się dotrzeć do prawdy wykonawczej, zrealizować zamiary kompozytora, odnieść się do tradycji jego kraju. Wielokrotnie była asystentką polskich i zagranicznych dyrygentów, wśród których znaleźli się Jiří Petrdlík i Massimiliano Caldi. Jako asystentka miała okazję poznać wiele tradycji wykonawczych utworów czeskich kompozytorów, a także poszerzyć swoją wiedzę podczas spotkań, m.in. z Jakubem Hrůšą, Veroniką Vejvodovą, Sandrą Bergmannovą. Ponadto Martyna mówi biegle w języku czeskim, dzięki czemu z łatwością może współpracować z czeskimi solistami. Dodatkowo, jako altowiolistka w Polskiej Orkiestrze Sinfonia Iuventus im. Jerzego Semkowa, ma możliwość pracować z wybitnymi dyrygentami nad szerokim repertuarem od strony praktyczno-wykonawczej. Jest osobą pełną pozytywnej energii, która pragnie przekazać swoją szczerą pasję muzykom orkiestrowym.

Aleksandra Świgut – fortepian

Koncert współorganizowany przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca w ramach programu „Dyrygent-rezydent”, finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Koncert objęty projektem „WARMIŃSKO-MAZURSKA KARTA SENIORA” (zniżka 50% od ceny biletu normalnego), programem  „WARMIA I MAZURY DLA DUŻEJ RODZINY” oraz programem „KARTA DUŻEJ RODZINY” (Pakiet rodzinny w cenach: Rodzic – 30 zł, Dziecko – 15 zł). Bilety w cenach specjalnych do nabycia tylko w kasie Filharmonii za okazaniem Kart.